Αγίες Παρασκιές

Αγίες Παρασκιές

Κόσμημα της περιοχής αποτελεί η βρύση του Αλή Εφέντη, χτισμένη το 1728, που βρίσκεται δυτικά του χωριού, πάνω στον κεντρικό δρόμο και δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου. Σε αραβική γραφή διαβάζουμε πάνω στην κρήνη: «Ο αλή Εφέντης τη δωρίζει με την καρδιά του για να πίνουν οι διαβάτες, εις μνήμην της Χανούμ Λουχουνά». Ο Χατζή αλή Εφέντης ήταν κάτοικος του Μεγάλου Κάστρου και ανώτερος οικονομικός υπάλληλος της πόλης.

Στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού, στην τοποθεσία Πορτέλες, βρέθηκε και ο μεγαλύτερος θησαυρός βυζαντινών κοσμημάτων, τα οποία φυλάσσονται στο ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου. Πρόκειται για άριστα διατηρημένα χρυσά υπέρπυρα του Νικηφόρου Φωκά.

Οι Αγιές Παρασκιές αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του δήμου Αρχανών Αστερουσίων και στην τοπική τους κοινότητα υπάγεται και ο μικρός οικισμός των Κελιών.

Τα Κελιά είναι χτισμένα σε υψόμετρο 360 μέτρων, απέχουν από το Ηράκλειο 21 χιλιόμετρα και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχουν 81 κατοίκους. Το χωριό με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923 κατοικήθηκε από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.

Στις Αγιές Παρασκιές μένουν 805 μόνιμοι κάτοικοι, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την γεωργία.

Τέλος, από την τοποθεσία Κολομώδη μπορεί κανείς να εισέλθει στο σύμπλεγμα του Αστρακιανού φαραγγιού και Κουναβιανού φαραγγιού και να καταλήξει στο φαράγγι του Καρτερού.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Στα τέλη του 16ου αιώνα το χωριό αναφέρεται ως Επάνω Άγιες Παρασκιές, με 171 κατοίκους και Κάτω Άγιες Παρασκιές, με 124 κατοίκους.

Το Castro Paraski, που αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1279, αναφέρεται προφανώς στο μεσαιωνικό φρούριο Κάστελος, που τα ερείπια του σώζονται ανάμεσα στις Αγιές Παρασκιές και στις Μελέσες. Ο οικισμός αναφέρεται και σε μετέπειτα έγγραφα.

Κατά τη διάρκεια της μουσουλμανικής κατάκτησης, στις Αγιές Παρασκιές κατοικούσε μεικτός πληθυσμός χριστιανών και μουσουλμάνων.

Το γεγονός ότι οι Αγιές Παρασκιές βρίσκονται κοντά στην ιστορική Μονή Αγκαράθου, βοήθησε πολύ την πνευματική ανάπτυξη των κατοίκων του χωριού. Ο αγκαραθίτης μοναχός Μελέτιος Νικολετάκης, που γεννήθηκε στις Αγιές Παρασκιές και στα 30 του ήταν ήδη Μητροπολίτης Κρήτης, λέγεται πως ίδρυσε «κρυφό σχολειό» στις Αγιές Παρασκιές, στο κελί δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Ζώνης.

Το 1898, μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, οι Αγιές Παρασκιές επιλέχτηκαν ως έδρα του ομώνυμου Δήμου.

Την περίοδο της Κατοχής στο χωριό εγκαταστάθηκαν Γερμανοί, οι οποίο κατασκεύασαν στην περιοχή αποθήκες πυρομαχικών και μετέτρεψαν τα σχολεία σε λέσχες ψυχαγωγίας. Οι κάτοικοι οργάνωσαν ομάδες αντίστασης για να αντιμετωπίσουν τους κατακτητές.

Όσον αφορά τον οικισμό Κελιά, αναφέρονται το 1577 από τον Fr. Barozzi στην επαρχία Πεδιάδας ως Calia και από τον Καστροφύλακα, το 1583, ως Chieglia με 52 κατοίκους. Με την ίδια ονομασία αναφέρεται και από το Βασιλικάτα, το 1630. Το 1671 αναφέρεται στην Τούρκικη απογραφή ως Kelya με 3 χαράτσα και στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 ως Kelia με 5 χριστιανικές και 5 τούρκικες οικογένειες. Ο Χουρμούζης Βυζάντιος το αναφέρει Κελιά. Το 1881 αναφέρεται στο Δήμο Αγιών Παρασκιών με 8 κατοίκους. Στην απογραφή του 1920 δεν αναφέρεται.

ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ

Το τοπωνύμιο δόθηκε λόγω των πολλών εκκλησιών που υπήρξαν στην περιοχή και ήταν αφιερωμένες στην Αγία Παρασκευή. Σώζονται μάλιστα τα ερείπια πέντε ναών της.

ΜΥΘΟΙ

Στα βόρεια του οικισμού, στην τοποθεσία Πιτσούνι βρίσκονταν πηγές με νερό. Σύμφωνα με την παράδοση, εκεί εμφανίζονταν νεράιδες και όποιος έπινε νερό από τις εν λόγω πηγές έχανε τα λογικά του.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

Πολιούχος του χωριού είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Η εκκλησία είναι χτισμένη πάνω σε ύψωμα στο κέντρο του χωριού. Η εκκλησία είναι τρίκλιτη, τα άλλα δύο κλίτη είναι αφιερωμένα στην Αγία Παρασκευή και στους Αγίους Δέκα. Η ανέγερση του ναού ξεκίνησε το 1903.

Μέσα στο χωριό υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Ζώνης, παλιά βυζαντινή εκκλησία του 11ου αιώνα. Υπάρχει μια παράδοση για τις γυναίκες που δεν μπορούσαν να κάνουν παιδί, συνήθιζαν να ζώνουν ολόγυρα την εκκλησία με βαμβάκι και κατασκεύαζαν μ’ αυτό το φιτίλι της λαμπάδας την οποία αφιέρωναν στην εκκλησία.

Άλλες εκκλησίες του χωριού είναι ο Άγιος Αντώνιος, μέσα στο χωριό και ο Προφήτης Ηλίας στη γέφυρα του Κολομώδη.

Στο χωριό διασώζονται τα ερείπια πέντε ναών, που είναι αφιερωμένοι στην Αγία Παρασκευή. Οι δυο από αυτούς βρίσκονται μέσα στις Άγιες Παρασκιές.