γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης, στο βιβλίο του “Αναφορά στο Γκρέκο”, αναφερόμενος στο όμορφο, παραδοσιακό χωριό Βαρβάρους, σημερινή Μυρτιά.

Η Μυρτιά βρίσκεται περίπου 20 χλμ από την πόλη του Ηρακλείου. Διοικητικά ανήκει στο δήμο Αρχανών Αστερουσίων, ενώ γεωγραφικά βρίσκεται χτισμένο σε υψόμετρο 365 μ.

Οι κάτοικοι της περιοχής φτάνουν τους 560, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την γεωργία. Ο Καζαντζάκης περιγράφοντας την ψυχοσύνθεση των προγόνων του, που κατάγονταν από τους Βαρβάρους, αναφέρει ότι ήταν “περήφανοι, πεισματάρηδες, λιγομίλητοι, λιγοφάγοι, μονόχνοτοι στερνιάζουν μέσα τους χρόνια το θυμό ή την αγάπη, σωπαίνουν, και ξάφνου τους καβαλάει ο δαίμονας και ξεσπούν φρενιασμένοι. Δεν είναι η ζωή γι’ αυτούς το ανώτατο αγαθό μα το πάθος”. Ακόμα και σήμερα αρκετά από αυτά τα χαρακτηριστικά τα συναντάς κανείς στους κατοίκους του χωριού.

Στον οικισμό βρίσκεται το μουσείο Νίκος Καζαντζάκης.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πρώτη μνεία στον οικισμό των Βαρβάρων γίνεται σε έγγραφο του 1206. Το 1369 φαίνεται ως φέουδο του Maripero.

Στο χωριό δεν υπάρχουν ερείπια ενετικών κτισμάτων, ωστόσο οι κάτοικοι λένε πως οι ενετοί χρησιμοποιούσαν τους χωριανούς για την κατασκευή των ενετικών τειχών στο Ηράκλειο.

Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται ως Βαρβάροι, με 211 κατοίκους, από τούς οποίους 153 ήταν Χριστιανοί και 58 Μωαμεθανοί

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι υπέφεραν πολύ, κυρίως γιατί δεχόταν επιδρομές από τους Τούρκους που έμεναν στο διπλανό χωριό, στους Αστρακούς.

Στην επανάσταση κατά των Τούρκων, για να προστατευτούν μετοίκισαν στο Λασίθι ή στο Μοχό.

Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής οι κάτοικοι οργάνωσαν σαμποτάζ εναντίον των κατακτητών και συμμετείχαν στη Μάχη της Κρήτης.

ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ

Για την ονομασία Βάρβαροι υπάρχουν διάφορες εκδοχές.

Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Σαρακηνούς πειρατές το 961 μ.Χ., στον οικισμό εγκαταστάθηκαν στρατιώτες του αυτοκράτορα που δεν ήταν Έλληνες αλλά βάρβαροι. Έτσι πήρε το όνομα Βαρβάροι. Μάλιστα αυτή την εκδοχή στηρίζει και ο Νίκος Καζαντζάκης στο βιβλίο του «Αναφορά στο Γκρέκο», “όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Νικηφόρος Φωκάς πήρε πίσω το δέκατο αιώνα την Κρήτη από τους ’ραβες, μάντρωσε σε μερικά χωριά όσους Αραβίτες απόμειναν από τη σφαγή, και τα χωριά αυτά ονομάστηκαν Βαρβάροι”.

Άλλοι λένε ότι το χωριό ήταν ορμητήριο βάρβαρων πειρατών, οι οποίοι λήστευαν τους περαστικούς και αυτοί ονόμασαν την περιοχή Βαρβάροι.

Σύμφωνα όμως με ενετικά στοιχεία, πιστεύεται ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του στον πρώτο κάτοικό του, που ήταν ο Ενετός Φεουδάρχης Βarbaro.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

Στο χωριό υπάρχουν πολλές εκκλησίες, οι οποίες είναι αφιερωμένες στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα (περίπου 100 χρόνων), στον Ευαγγελισμό, στον Άγιο Αντώνιο και στη Γέννηση της Θεοτόκου.

ΜΥΘΟΙ

Οι λαϊκές ιστορίες του χωριού είναι θρησκευτικού περιεχομένου. Η πρώτη αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια της οθωμανοκρατίας, στη γιορτή του Αη-Γιάννη, στις 7 του Γενάρη, μεγάλη ομάδα Τούρκων αποφάσισε να επιτεθεί στο χωριό. Οι κάτοικοι ήταν άοπλοι, όμως επιστράτευσαν τις δυνάμεις τους και ό,τι αυτοσχέδιο όπλο μπορούσαν και συγκεντρώθηκαν σ’ ένα ύψωμα. Φτάνοντας οι Τούρκοι είδαν πάνω στο ύψωμα τους κατοίκους και νόμισαν ότι ήταν πάρα πολλοί. Έτσι φοβήθηκαν κι έφυγαν. Οι κάτοικοι απέδωσαν αυτό το γεγονός στον Αη-Γιάννη και το θεώρησαν θαύμα.

Η δεύτερη αφορά την εκκλησία της Παναγίας, που σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε σε 40 ημέρες. Τόση ήταν η προθεσμία που είχαν πάρει οι κάτοικοι από τους Τούρκους για την ανέγερση της.