Ο οικισμός δεσπόζει πάνω στη μικρή κοιλάδα, που σχηματίζεται στο λόφο Κακή Ράχη.

Στο χωριό μένουν περίπου 860 κάτοικοι, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκομία και την αμπελουργία.

Οι Κουνάβοι είναι χτισμένοι σε υψόμετρο 340 μ., 15 χλμ από την πόλη του Ηρακλείου και αποτελούν σταθμό για τους λάτρεις της ιστορίας, λόγω των παλιών κτιρίων που έχουν σωθεί σε διάφορες τοποθεσίες, καθώς και για εκείνους που αγαπούν τον εναλλακτικό τουρισμό, λόγω του ομώνυμου φαραγγιού που βρίσκεται στην περιοχή.

Η ενετοτουρκική γέφυρα “του Σουλάχη η Καμάρα”, ο μονόχωρος ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, καθώς και οι ενετικοί ληνοί (πατητήρια), που βρίσκονται στις θέσεις Άη Νικόλας, Κορακιά και Σκεπαστά Πατητήρια, έχουν χαρακτηριστεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία της περιοχής.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η ιστορία της περιοχής χάνεται στα βάθη των αιώνων.

Το χωριό και η περιοχή γενικότερα έχει έντονο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Κοντά στους Κουνάβους βρέθηκε γεωμετρικό νεκροταφείο με μοναδικό -για τη βόρεια Κρήτη- θολωτό γεωμετρικό τάφο.

Στο χωριό ανήκει και ο οικισμός Ζαγουριάνοι, ο οποίος, κατά την Ενετοκρατία, ήταν μεγαλύτερο χωριό από τους Κουνάβους. Το 1583 αναφέρεται ως Gaidurianus με 284 κατοίκους.

Στον οικισμό αυτό και συγκεκριμένα στη θέση Ελληνικά, το 1918, βρέθηκαν κιονόκρανα δωρικού ρυθμού, καθώς και μια πλάκα με επιγραφή, η οποία μαρτυράει την ύπαρξη της αρχαίας πόλης Ελτυναίας ή Έλτυνας.

Στη θέση Σκεντέρι βρέθηκαν πήλινα πλακίδια με ανάγλυφη παράσταση ενός άντρα πάνω σε άλογο που δίνει μάχη με ένα δράκο, ελληνιστικής εποχής.

Στα πιο σύγχρονα χρόνια, ο οικισμός αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1212 ως Sconavi. Με παραπλήσια ονομασία, Conave, αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1271. Αναφέρεται επίσης σε πολλά έγραφα του 1368-1394 Conave και Cunavus ως φέουδο διάφορων. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Kunavi, με 10 χριστιανικές και 10 τούρκικες οικογένειες.

Το 1881 οι Κουνάβοι ανήκουν στο Δήμο των Αγιών Παρασκιών, με 277 Χριστιανούς και 226 Τούρκους. Το 1900 είναι στον ίδιο δήμο με 492 κατοίκους, ενώ το 1928 είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας με 780 κατοίκους.

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922, ήρθαν στο χωριό πολλοί Μικρασιάτες πρόσφυγες.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

Μέσα στο χωριό βρίσκονται τρεις ιεροί ναοί, ο τρίκλιτος βυζαντινός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Αγίου Νικολάου και Αγίου Δημητρίου, ο Άγιος Γεώργιος (ή Αποχαλικιάς) και η Κοίμηση της Θεοτόκου.

Περίπου 300 μ. από τον οικισμό, σε τοποθεσία μέσα σε αμπελώνες, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, η οποία πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου.

ΛΑΪΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Η λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι ο τρίκλιτος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Αγίου Νικολάου και Αγίου Δημητρίου χτίστηκε από πέντε άγαμες αδερφές. Η κάθε μία τους έχτισε από έναν τρούλο. Τα υπολείμματα των οικοδομικών υλικών (χαλίκια) χρησιμοποιήθηκαν για το κτίσιμο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, για αυτό ονομάζεται και αποχαλικιάς.