Ένα από τα ομορφότερα χωριά του δήμου Βιάννου, χτισμένο ανάμεσα σε μια κατάφυτη περιοχή, είναι το χωριό Κάτω Σύμη. Ενδεικτικό του πράσινου τοπίου είναι το γεγονός ότι η Σύμη έχει την μεγαλύτερη δασική κάλυψη στο νομό Ηρακλείου. Μάλιστα, το ομώνυμο δάσος της Σύμης που βρίσκεται κοντά στον οικισμό αποτελεί τμήμα του δάσος του Σελεκάνου.

Από τη μια άκρη του χωριού κυλάει ένας ποταμός που ονομάζεται Μπλαβοπόταμος, ο οποίος κατευθύνεται προς το Φαφλάγκο και καταλήγει στο Λιβυκό Πέλαγος. Ο τόπος έχει να επιδείξει την επιβλητικότητα του, όπως αρμόζει στα ορεινά χωριά της μεγαλόνησου. Πέρα από την καταπράσινη από καρποφόρα δένδρα κοιλάδα της Σύμης, το ομώνυμο δάσος και το ποτάμι που διασχίζει το χωριό, υπάρχουν και αρκετές και σημαντικές σπηλιές όπως η Ζυμπραγά Σπηλιάρα, ο Κισσόσπηλιος, το Λέρη, το σπήλιο του Μπουμπούλη, το σπήλιο Ριζά και το σπήλαιο Χάλαβρα. Επίσης, κοντά στον οικισμό βρίσκεται το περίφημο φαράγγι της Καπνιστής, όπου, σύμφωνα με την παράδοση, ζούσε ο Σαραντάπηχος, ο οποίος ήταν ένας τεράστιος άνθρωπος.

Η Κάτω Σύμη εκτός από το αδιαμφισβήτητο φυσικό της κάλλος έχει να προβάλει και τους σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους που βρίσκονται στην περιοχή. Στην θέση Κρύα Βρύση βρίσκεται το Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης.

Αξίζει μια βόλτα στα σοκάκια του χωριού κι όταν κουραστείτε μπορείτε να πιείτε ένα καφέ στην πλατεία με τον μεγάλο πλάτανο.

Η Κάτω Σύμη απέχει περίπου 75χλμ από την πόλη του Ηρακλείου και 31χλμ από την Ιεράπετρα. Το ομώνυμο δημοτικό διαμέρισμα συμπληρώνεται με τον οικισμό Λουτράκι. Συνολικά, στο δημοτικό διαμέρισμα μένουν 305 κάτοικοι, με το Λουτράκι να έχει τους 66. Οι κάτοικοι της περιοχής ασχολούνται κυρίως με την γεωργία, την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομία.

ΙΕΡΟ ΕΡΜΗ ΚΑΙ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ

Στην θέση Κρύα Βρύση, περίπου 5χλμ από τον οικισμό της Κάτω Σύμης, στις νότιες πλαγιές του ορεινού όγκου της Δίκτη, σε υψόμετρο 1130μ., βρίσκεται μία από τις σημαντικότερες αρχαιότητες του δήμου Βιάννου, το Ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης.

Ο χώρος λειτουργούσε για πολλούς αιώνες χωρίς διακοπή και ταυτίζεται με το Ιερόν Όρος που βρίσκεται μεταξύ του αρχαίου Τσούτσουρα και της Ιεράπυτνας. Το ιερό άρχισε τα λειτουργεί την μεσομινωική εποχή και συνέχισε μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια.

Η ανασκαφή στο ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης ξεκίνησε το 1972 και σταμάτησε το 2003, χωρίς να έχει ολοκληρωθεί στην περιφέρεια του. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο χώρος ο οποίος φαίνεται να καταλαμβάνει υπολογίζεται στα 17000τ.μ., από αυτά έχει ανασκαφεί μόνο ο πυρήνας του που καλύπτει τα 3000τ.μ.

Αρκετά από τα ευρήματα των ανασκαφών εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, ενώ ο μεγαλύτερος όγκος φυλάσσεται στις αποθήκες της ΚΓ΄ Εφορίας.

Αφήνοντας για λίγο στην άκρη την σπουδαιότητα του χώρου, αξίζει κανείς να αναφερθεί και την υπέροχη πανοραμική θέα από το σημείο. Επίσης, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο υπάρχει μια πηγή με άφθονο νερό. Αυτός πρέπει να ήταν και ο λόγος για την ίδρυση του ιερού στο συγκεκριμένο σημείο, όπως επισημαίνουν οι αρχαιολόγοι.

Ο χώρος είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με τον φύλακα.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Κάτω Σύμη αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα, το 1583, με την ονομασία Simi Catto, με 146 κατοίκους. Επί Τουρκοκρατίας στο χωριό κατοικούσαν και Τούρκοι. Μάλιστα, την ίδια εποχή, δύο γυναίκες γκρεμίστηκαν από το σημείο Γκούπο για να μην ατιμαστούν από τους Τούρκους.

Το Σεπτέμβρη του 1943 Γερμανοί στρατιώτες μεταβαίνουν στον οικισμό προκειμένου να τιμωρήσουν τους κατοίκους για το θάνατο δύο συμπατριωτών τους στο φυλάκιο της Σύμης. Ωστόσο, το αντάρτικο σώμα τους περίμενε στην είσοδο της κοιλάδας έχοντας ως αποτέλεσμα το θάνατο 84 Γερμανών στρατιωτών και την εκτέλεση άλλων 12. Οι Ναζί για αντίποινα κατέστρεψαν όλα τα χωριά της ανατολικής Βιάννου και της δυτικής Ιεράπετρα και σκότωσαν όλους τους άντρες των οικισμών. Λίγο πριν την είσοδο του χωριού υπάρχει το μνημείο για τους πεσόντες της μάχης της Κάτω Σύμης προκειμένου να μην ξεχαστεί ποτέ ο αγώνας των κατοίκων για την ελευθερία.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

Στην Κάτω Σύμη βρίσκονται οι ναοί του Αφέντη Χριστού, του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και του Αγίου Γεωργίου. Επίσης, σημαντική εκκλησία είναι εκείνη της Παναγίας της Γαλατοκτισμένης και Νηστικοκτισμένης. Για την εν λόγω εκκλησία υπάρχει μια ενδιαφέρουσα λαϊκή ιστορία (βλ. λαϊκές ιστορίες).

ΛΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Όταν η Μεγαλόνησος ήταν ακόμα υπό την κατοχή των Ενετών, υπήρχε ένας άρχοντας στο χωριό της Κάτω Σύμης. Ερείπια του σπιτιού του βρίσκονται στις παρυφές του χωριού. Ο άρχοντας φιλοξένησε στο σπίτι του την γυναίκα του άρχοντα του Ηρακλείου, την οποία όμως την βίασε.

Λίγο καιρό μετά, σε κάποιο συμβούλιο, ο άρχοντας του Ηρακλείου έχοντας μάθει για το γεγονός, έθεσε το ζήτημα της τιμωρίας εκείνου που ατιμάζει την γυναίκα κάποιου άλλου. Ο Συμιανός άρχοντας πρότεινε την ποινή του θανάτου, αφού δεν είχε καταλάβει ότι οι καμπάνες που χτυπούσαν ήταν για τις δικές του πράξεις.

Από αυτό το σημείο και έπειτα εμπλέκονται τα ιστορικά στοιχεία με τους μύθους… Άλλοι λένε ότι χτίστηκε ζωντανός στην Λότζια, άλλοι ότι τον έδεσαν σε δέντρο, τον άλειψαν με μέλι ώσπου τον έφαγαν οι σφήκες κι άλλοι ότι τον κρέμασαν.

Ωστόσο, η γυναίκα του Συμιανού άρχοντα προκειμένου να εξιλεωθεί από την ντροπή του άντρα της έβαλε μάστορες να χτίσουν την εκκλησία της Παναγίας, νηστικοί και αντί για νερό να χρησιμοποιούν το γάλα από τα πρόβατα της.