Οι χοροί της Κρήτης χορεύονται από άντρες και γυναίκες, οι οποίοι με τις κινήσεις τους θυμίζουν στους παρατηρητές την επιβλητικότητα και δυναμικότητα του λαού της μεγαλονήσου.

Οι Κρητικοί χοροί χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες τους πηδηχτούς και τους συρτούς. Οι πηδηχτοί χοροί, ειδικά όταν χορεύονται μόνο από άντρες παραπέμπουν σε πολεμικούς χορούς. Από την άλλη οι συρτοί έχουν ταυτιστεί με τα τραγούδια του γάμου, ενώ κατά την αρχαιότητα χορεύονταν από τους Μινωίτες κατά την διάρκεια των θυσιών.

Λέγεται ότι ο πρώτος χορός εμφανίστηκε στην Κρήτη και μετέπειτα εξαπλώθηκαν στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο και μεταλλάχτηκαν. Αυτός ο χορός που ενέπνευσε την δημιουργία και άλλων χορών και διδάχτηκε σε ολόκληρη την Ελλάδα ονομαζόταν πυρρίχιος. Ο πυρρίχιος ήταν ένας κατεξοχήν πολεμικός χορός, που οι γνώστες λένε ότι τον θυμίζει το πεντοζάλι.

Την πανάρχαια σχέση των Κρητικών με αυτό το είδος έκφρασης βεβαιώνει ο μύθος της γέννησης του Δία. Λέγεται ότι η θεά Ρέα θέλησε να γεννήσει τον Δία στο Δίκταιο Άντρο, προκειμένου να τον προφυλάξει από την οργή του πατέρα του Κρόνου, διότι γνώριζε ότι το έμβρυο όταν γεννιόταν θα έπαιρνε την θέση του ως θεός των θεών. Η Ρέα για να προφυλάξει το παιδί της έμαθε στους Κουρήτες έναν χορό, που χόρευαν χτυπώντας τις ασπίδες τους, θέλοντας να καλύψουν το κλάμα του νεογέννητου.

Αφήνοντας τους μύθους και ξεκινώντας τις μαθηματικές πράξεις διαπιστώνουμε ότι στην χορευτική κληρονομιά της Κρήτης καταγράφονται εικοσιπέντε είδη χορών, οι οποίοι δεν ήταν γνωστοί σε ολόκληρο το νησί, αλλά ανθούσαν ο κάθε ένας σε κάποια περιοχή της Κρήτης. Αρκετοί από αυτούς φέρουν την ονομασία σιγανός ή πηδηχτός προσθέτοντας και την τοποθεσία όπου χορεύονταν. Συμπεραίνουμε ότι υπήρχαν πολλά είδη σιγανών και πηδηχτών χορών. Άλλοι χοροί ήταν η γιτσικιά σούστα, η γλυκομηλίτσα, το ρόδο, ο φτερωτός συρτός, ο κουτσαμπαδιανός, ο τριζάλης ο απανωμερίτης, το μικρό μικράκι, ο μπριμιανός ή πρινιώτης, ο αγκαλιαστός, ο ξενομπασάρης, ο ζερβόδεξος, ο στειακός, ο λαζότης και τα ντουρνεράκια. Σήμερα, ευρέως διαδεδομένοι είναι μόλις πέντε από αυτούς, η σούστα, ο σιγανός, ο μαλεβιζώτης, ο συρτός ή χανιώτης και το πεντοζάλι.

Η σούστα ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών και προέρχεται από τον νομό Ρεθύμνου. Χορεύεται από ζευγάρια αντρών- γυναικών και θυμίζει το χρονικό μιας ερωτικής ιστορίας, από την πρώτη στιγμή που θα αντικρύσει ο ένας τον άλλον μέχρι την ένωση τους ενώπιον Θεού και ανθρώπων. Η σούστα στην αρχαιότητα ήταν πολεμικός χορός ωστόσο με το πέρασμα των χρόνων μετατράπηκε σε ερωτικό κάλεσμα. Η ονομασία της έχει λατινική προέλευση και σημαίνει ελατήριο.

Ο σιγανός ήταν ο χορός της νύφης στην κεντρική και ανατολική Κρήτη. Προέρχεται από τον νομό Ρεθύμνης και πρόκειται για έναν αργό χορό, που χορεύεται από άντρες και γυναίκες, που πιάνονται από τους ώμους και δημιουργούν έναν κύκλο. Μια παράδοση αναφέρει ότι ο σιγανός επινοήθηκε από τους Κρητικούς την περίοδο της Τουρκοκρατίας, γιατί οι Τούρκοι καλούσαν τους Χριστιανούς στα γλέντια τους, για να βάλουν τις γυναίκες να χορέψουν. Ωστόσο, άλειφαν το πάτωμα με ρόβι για να γλιστρούν και να πέφτουν. Οι Κρητικοί επινόησαν τον χορό και ζητούσαν από τους λυράρηδες να παίζουν σιγανό για να αποφεύγονται τα ατυχήματα. Μια άλλη ιστορία αναφέρει ότι ο σιγανός επινοήθηκε από τους Κρητικούς όταν οι Τούρκοι τους απαγόρευσαν να χορεύουν πηδηχτούς- επαναστατικούς χορούς. Οι Κρήτες εφήυραν τον σιγανό για να μην ξεχάσουν το πεντοζάλι, με τον οποίο μοιάζουν. Για το λόγο αυτό πολλές φορές μετά από τον σιγανό παίζεται πεντοζάλι.

Ο Μαλεβιζιώτης ή καστρινός ή πηδηχτός είναι ένας χορός που προέρχεται από την επαρχία Μαλεβιζίου, του νομού Ηρακλείου. Πρόκειται για έναν έντονο χορό που χορεύεται και εκείνος σε κύκλο. Στον Μαλεβιζιώτη συναντάμε συχνότερα τα ταλίμια, δηλαδή τις φιγούρες. Ο άντρας που σέρνει τον χορό κρατώντας το χέρι του δευτέρου πραγματοποιεί υπέροχες χορευτικές φιγούρες.

Ο δημοφιλέστερος από όλους τους χορούς που διασώζονται είναι ο χανιώτης ή συρτός. Ο συρτός χορεύεται σε κύκλο και διαμορφώθηκε στα μέσα του 18^ου αιώνα, έπειτα από μετασχηματισμό ενός παλιότερου συρτού. Ο χανιώτης χορεύτηκε για πρώτη φορά στην Κίσσαμο Χανίων. Αξιοσημείωτο είναι ότι η γνωστή μελωδία της ταινίας «Αλέξης Ζορμπάς» είναι βασισμένη σε παλιό χανιώτη.

Τέλος, ο πεντοζάλης ή ορθότερα το πεντοζάλι ανήκει και εκείνος στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Χορεύεται σε κύκλο και στις μέρες μας συνήθως έπεται του σιγανού. Ο εν λόγω χορός δημιουργήθηκε στην επαρχία Κισσάμου, περίπου το 1770, την περίοδο της επανάστασης του Δασκαλογιάννη. Λέγεται ότι ο Δασκαλογιάννης ήθελε σε κάθε σημαντικό γεγονός της εποχής να δημιουργείται ένας καινούριος χορός ή να γράφεται μια καινούρια μελωδία. Έτσι ζήτησε από τον μουσικό Στέφανο Τριανταφυλάκη να συνθέσει τον πεντοζάλη, ο οποίος θα ήταν αφιερωμένος στην πέμπτη ευκαιρία που τους δινόταν να αποτινάξουν τον Τούρκικο ζυγό. Μάλιστα, το πεντοζάλι έχει δέκα βήματα που θυμίζουν την απόφαση των Σφακιανών να ξεκινήσει η επανάσταση, που πάρθηκε στις 10 Οκτωβρίου του 1769, και η μουσική του αποτελείται από δώδεκα πάρτες (μουσικές φράσεις, γυρίσματα) προς τιμήν των δώδεκα πρωτεργατών της εξέγερσης.

Οι Κρητικοί χοροί δεν απειλούνται να εξαλειφθούν, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής ζωής τους. Επιπλέον υπάρχουν πολλές παραλλαγές από τόπο σε τόπο αλλά και από άνθρωπο σε άνθρωπο.