Φιλικός, άνετος, με ενδιαφέρουσες πάντα απόψεις και ανήσυχο πνεύμα. Ίσως αυτή να είναι η άλλη πλευρά του μουσικού ταξιδευτή Ross Daly. Τον συναντήσαμε στο Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθο και δεν δίστασε να μας μιλήσει για εκείνον, την άποψη του για την κρητική μουσική, καθώς και να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με κοινωνικά θέματα, ως ένα βαθύτατα πολιτικο όν.

Η Κρήτη για τον Ross είναι κάτι σαν την Ιθάκη του Οδυσσέα;

Η Κρήτη για μένα είναι ένας τόπος που ανακάλυψα την δεκαετία του ‘70 -που όπως όλα τα πράγματα που συμβαίνουν στην ζωή μου- δεν ήταν κάτι που αποφάσισα, αλλά προέκυψε.

Η Κρήτη είναι ο χώρος που ζω και μου ταιριάζει, αλλά, όπως έχω πει πολλές φορές, η σχέση μου με την Κρήτη είναι με μία Κρήτη που δεν είναι ορατή. Το μη ορατό μέρος της Κρήτης είναι αυτό που είναι πιο ενδιαφέρον και έχω ουσιαστική και βαθύτερη σχέση.

Πόσο διαφέρει οπτικά, αλλά και συναισθηματικά, η Κρήτη που πρωτοαντικρίσατε με την Κρήτη που ζείτε σήμερα;

Καλώς ή κακώς έχει τεράστιες διαφορές. Το γεγονός ότι σήμερα η Κρήτη έχει ένα δημοκρατικό πολίτευμα είναι μία σημαντική διαφορά.

Όμως στο παρελθόν η ζωή στην Κρήτη ήταν πολύ πιο απλή. Όλα τα χαρακτηριστικά που επιβάλει η σύγχρονη ζωή δεν υπήρχαν και η παράδοση ήταν περισσότερο ζωντανή.

Ο σημερινός πολιτισμός της Κρήτης είναι ένα μείγμα και μια συνάντηση διαφορετικών στοιχείων και στις αρνητικές περιπτώσεις είναι ένα συνονθύλευμα διαφόρων και αταίριαστων στοιχείων. Αυτά τα δύο συνυπάρχουν ταυτόχρονα.

Η Κρήτη κι ας έχει αλλάξει έχει πολλά ακόμα να προσφέρει κι είναι ένα μέρος που ακόμα με γοητεύει.

Έχετε αναφέρει ότι «οι λαοί της Ανατολής εξακολουθούν και έχουν μια συνείδηση της ιερής διάστασης της μουσικής και δεν έχουν παγιδευτεί τόσο πολύ στην εντελώς παρεξηγημένη έννοια της «προσωπικής έκφρασης» που έχει θεοποιήσει πια ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός». Η κρητική μουσική ποια από τις δύο σχολές πιστεύεται ότι ενστερνίζεται;

Η κρητική μουσική ανήκει ξεκάθαρα στις μουσικές παραδόσεις που ονομάζονται τροπικές. Από την λέξη τρόπος που υποδηλώνει μονόφωνη κλίμακα.

Ακόμα και αν ακούγεται ακόμα η φράση του Καραμανλή «ανήκομεν εις την Δύση» το 90% του πολιτισμού της Ελλάδας έχει περισσότερα στοιχεία από την ανατολή. Ούτως ή άλλως η Ελλάδα είναι και γεωγραφικά ξεκομμένη από τον Ευρωπαϊκό πυρήνα.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα τα νησιά του Αιγαίου είχαν στενές σχέσεις με την Σμύρνη, η Θεσσαλονίκη είχε σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη και η Κρήτη είχε στενές σχέσεις με την Αίγυπτο. Με την πρόσφατη πολιτική ιστορία η Ελλάδα αρχίζει να συσχετίζεται ουσιαστικά με την Ευρώπη. Οπότε είναι λογικό η μουσική παράδοση να έχει σχέση με τον ανατολικό πολιτισμό.

Σε συνέντευξη έχετε αναφέρει ότι οι μουσικοί διαιρούνται σε δύο κατηγορίες σε εκείνους που είναι σαν να λένε "κοίτα με" , και σ' εκείνους με όλη την συμπεριφορά τους γενικά σου λένε "άκου την". Ωστόσο τα τελευταία χρόνια από την σχεδόν παντελή απαξίωση της κρητικής μουσικής -ειδικά στα αστικά κέντρα- αρχίζει να υπάρχει μια στροφή προς τους μουσικούς του «κοίτα με». Πρακτικά η λύρα βγαίνει από την αφάνεια, ωστόσο, τελικά, αυτό οφείλει την κρητική μουσική;

Για μένα ένας άνθρωπος που είναι Κρητικός ή ζει στην Κρήτη, αν είναι αποδέχτης μιας ολοκληρωμένης και σοβαρής παιδείας, δεν μπορεί να μην ανακαλύψει τις πολύ θετικές πλευρές και πτυχές της κρητικής μουσικής. Άρα το ζητούμενο είναι η αναβάθμιση και βελτίωση της μουσικής παιδείας γενικότερα.

Ο Μουντάκης μου είχε πει ότι ακόμα και να έχεις μια πολύ καλή σχέση με την παράδοση του τόπο σου δεν σε καθιστά πιο κλειστό προς τις άλλες μουσικές.

Στο παρελθόν υπήρξαν πολλοί σπουδαίοι αυτοδίδαχτοι μουσικοί οι οποίοι μάλιστα έχουν ταυτίσει το όνομα τους με διάφορες μουσικές σχολές, που βρίσκουν συνεχιστές μέχρι και σήμερα. Στις μέρες μας αν και υπάρχουν τα μέσα και οι τρόποι για να διδαχτεί κανείς και να εμβαθύνει πάνω στην τέχνη που ονομάζεται μουσική, όπως ο ίδιος έχετε πει, υπάρχει έλλειψη μεγάλων συνθετών και μουσικών ιδεών. Πως το δικαιολογείται αυτό;

Η Κρήτη επειδή είναι νησί έχει τάση εσωστρέφειας. Βλέποντας το αυτό διαπιστώνεις κάποια πράγματα.

Η κρητική μουσική υπηρετεί σχεδόν αποκλειστικά την διασκέδαση κι όχι την ψυχαγωγία. Δεν είναι μουσική ακρόασης. Φαίνεται ότι οι ίδιοι οι Κρητικοί μουσικοί θέλουν να αναπτύξουν και τις άλλες πλευρές. Αυτό σημαίνει ότι θέλουμε να κάνουμε την μετάβαση και στην άλλη πλευρά. Δεν είναι εύκολο πέρασμα κι ίσως θα έπρεπε να δούμε πως το αντιμετώπισαν άλλοι λαοί που έχουν κάνει την μετάβαση.

Αν μια μουσική υπηρετεί μονίμως την διασκέδαση είναι σαν να χτυπάς μονίμως σε ένα ταβάνι που δεν έχει πιο πάνω και η κρητική μουσική μπορεί να αναπτύξει κι άλλες διαστάσεις.

Η δισκογραφία της Κρήτης δεν βοηθάει σε αυτήν την μετάβαση καθώς είναι μια αποτυχημένη προσπάθεια της μεταφοράς του γλεντιού σε cd που δυστυχώς δεν μπορεί να συμβεί αυτό.

Τελικά η μουσική διδάσκεται;

Φυσικά! Αν και υπάρχουν πολλοί που λένε ότι μουσικός γεννιέσαι δεν γίνεσαι. Λένε «να ο Μουντάκης ή ο Σκορδαλός δεν είχαν δάσκαλο». Εκείνοι ζούσαν σε μια εποχή στην οποία μόνο κάποιοι λίγοι άνθρωποι που είχαν εξαιρετικό ταλέντο κατάφερναν να μάθουν, αλλά αυτοί ήταν ελάχιστοι σε κάθε κοινωνία.

Υπάρχουν άλλοι που έχουν μια άλλη μουσική αντίληψη και για να την καλλιεργήσουν και να την αξιοποιήσουν χρειάζονται βοήθεια. Αυτός είναι ο μέσος όρος. Σε αυτή την κατηγορία ανήκω κι εγώ.

Εμείς λοιπόν μπορούμε με την μουσική παιδεία να φτάσουμε μακριά όμως χωρίς αυτήν δεν θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε το ταλέντο και την ικανότητα μας.

Η μουσική παιδεία δεν κρίνεται από τι κάνει με τις εξαιρέσεις αλλά τι κάνει με το μέσο όρο.

Από την Ιρλανδία στο Πακιστάν, από το Πακιστάν στην Τουρκία, από την Τουρκία σε διάφορες άλλες χώρες του κόσμου. Γνωρίσατε πολλούς πολιτισμούς και ανθρώπους. Υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στους λαούς;

Όχι. Οι άνθρωποι έχουν κοινά χαρακτηριστικά όπου και να τους βρούμε.

Όταν αναπτύξουν πρόσθετες ανάγκες πέρα από τις βασικές αρχίζουν οι διαφοροποιήσεις που δημιουργούν εν δυνάμει συγκρούσεις.

Η ουσιαστική λοιπόν διαφορά είναι στις επίκτητες ανάγκες που βρίσκονται σε δυσαρμονία με την ουσιαστική τους φύση.

Τον Ross τον γνωρίζουμε ως μουσικό ταξιδευτή αλλά και ως εμπνευστή και δημιουργό ουσιαστικά του μουσικού εργαστηρίου Λαβύρινθος. Κλέβοντας τον τίτλο του τελευταίου cd, ποια είναι η δική σας άλλη πλευρά; (the other side)

Η ίδια με την άλλη πλευρά που έχουν όλοι οι άνθρωποι. Στο cd αναφέρω ότι κάποτε ο Djamchid Chemirani ρωτηθείς για την προέλευση της μουσικής απάντησε ότι «δεν έχει ο κάθε άνθρωπος μια πλευρά του εαυτού του που δεν γνωρίζει; Από εκεί λοιπόν προέρχεται».

Πολλές φορές θεωρούμε ότι ένα μουσικό κομμάτι μας ανήκει. Ωστόσο, στη μουσική έχουμε συγκεκριμένους φθόγγους. Όλα όσα γίνονται στη μουσική προϋπήρχαν ως μαθηματική πιθανότητα. Εμείς είμαστε αγωγοί κι όχι δημιουργοί της.

Το κομμάτι του εαυτού μας που λειτουργεί ως αγωγός είναι μια πλευρά του εαυτού μας που μπορεί να μην έχουμε συνειδητή επαφή. Αυτό είναι το σύνολο του εαυτού μας.

Ξέρουμε ότι ο Λαβύρινθος πέρασε δύσκολα. Τώρα πως είναι τα πράγματα;

Θα έλεγα ότι πολλά προβλήματα που προέκυψαν πρόσφατα λόγω αλλαγών μας έφεραν μπροστά σε οριακές καταστάσεις, αλλά με τη συνεργασία διαφόρων φορέων και της τοπικής κοινωνίας καταφέρνουμε να βρίσκουμε λύσεις που μας βοηθούν να συνεχίζουμε.

Τι άλλο να περιμένουμε από εσάς;

Μάλλον αυτό θα το ανακαλύψω μαζί σας…