Ένα από τα δημοφιλέστερα μοναστήρια της Κρήτης, λόγω της εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής του και της μικρής απόστασης που το χωρίζει από το Ελαφονήσι, είναι η Ιερά Μονή της Παναγιάς Χρυσοσκαλίτισσας.

Το μοναστήρι βρίσκεται 72χλμ νοτιοδυτικά των Χανίων, πάνω σε ένα βράχο 35μ με θέα το Λιβυκό πέλαγος. Πρόκειται για μία κατάλευκη μονή με φρουριακή αρχιτεκτονική. Μάλιστα, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της νοτιοδυτικής Κρήτης.

Το Καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα και στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Δεν είναι γνωστό το έτος ίδρυσης της μονής ωστόσο, σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε όταν ένας γεωργός βρήκε σε κόγχη βράχου εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου. Την εν λόγω εικόνα λέγεται ότι την έκρυψαν εκεί την περίοδο της εικονομαχίας, 726-842 μ.Χ. Η εικόνα βρίσκεται ακόμα στην εκκλησία της μονής.

Το μοναστήρι αναφέρεται στην ενετική απογραφή του 1637 ως Παναγία Γουνοσκαλίτισσα. Η ονομασία Χρυσοσκαλίτισσα οφείλεται στο τελευταίο από 98 σκαλοπάτια της μονής, το οποίο, όπως λέγεται, ήταν χρυσό και πωλήθηκε επί Τουρκοκρατίας. Ωστόσο, ο θρύλος λέει ότι το χρυσό σκαλοπάτι το βλέπουν ακόμα μόνο όσοι είναι αληθινοί πιστοί.

Το 1907, οι μοναχοί της μονής βοήθησαν στη διάσωση των 102 από τους 140 επιβάτες του πλοίου Ιμπερατρίς, που ναυάγησε στο Ελαφονήσι.

Όταν οι Τούρκοι έσφαξαν 850 άτομα, στην πλειοψηφία τους γυναικόπαιδα, την ημέρα του Πάσχα το 1824, κατέστρεψαν και δεκάδες εκκλησίες που βρισκόταν στην περιοχή. Όταν επιχείρησαν να λεηλατήσουν την μονή Χρυσοσκαλίτισσας τους επιτέθηκε ένα σμήνος μελισσών που είχαν την κυψέλη τους στην κόγχη του εικονοστασίου που συναντάμε όταν ανεβαίνουμε στη Μονή.

Το 1940 η μονή μετατράπηκε σε γυναικείο μοναστήρι, ενώ ένα χρόνο μετά εκδιώχτηκαν για να εγκατασταθεί γερμανικό φυλάκιο. Τέσσερα χρόνια αργότερα κατοικήθηκε ξανά από μοναχούς.

Ωστόσο, η περιοχή της Χρυσοσκαλίτισσας φαίνεται να κατοικείται από τα Μινωικά χρόνια, καθώς βρέθηκε ένας μικρός οικισμός ψαράδων.